ضیا دانش
بخشی از تلاش‌ها و فعالیت‌های منطقه‌یی افغانستان، به‌زودی به بار می‌نشیند و ثمره آن در سال پیش رو، در نخست خانه‌های مردم هرات را گرم و روشن خواهد ساخت. پروژه پایپ‌لاین انتقال گاز ترکمنستان به کشورهای افغانستان، پاکستان و هند، معروف به تاپی، در هفته پیش رو در شهر هرات با حضور مقامات هر چهار کشور عضو پروژه، پس از تکمیل کار آن در ترکمنستان، افتتاح و کار عملی آن آغاز می‌شود.
خط‌لوله برای انتقال گاز تاپی، تقریباً از دهه 1990 میلادی مطرح شد و سپس با حمایت بانک انکشاف آسیایی در سال 2003 عملاً وارد مذاکرات و گفت‌وگوهای جدی گردید.
هند در سال 2008 رسماً پیوستنش را به این پروژه اعلام کرد که موجب تسهیل و تسریع روند تحقق این پروژه گردید. در ادامه تلاش‌ها برای تحقق این پروژه بزرگ، قرارداد اجرایی آن در دسمبر 2015، میان رهبران چهار کشور به امضا رسید.
کار عـملـی پروژه خط‌لوله تاپی در سال 1394 از سـوی رهبران چهار کشور عضو تاپی، در کشور ترکمنستان افتتاح شد و پیش‌بینی می‌شود تا اواخر سال 2019، مرحله کار ساختمانی آن در هر چهار کشور تکمیل گردیده و عملاً گازرسانی آغاز شود.
هزینه مالی اعمار این پروژه بین 10 تا 12 میلیارد دالر و مجموع ارزش اقتصادی آن به بیش از 22 میلیارد دالر تخمین می‌شود که کار اجرایی آن از سوی شرکت تاپی لمیتد (متشکل از شرکت‌های چهار کشور عضو) به پیش برده می‌شود.
تکمیل این پروژه، علاوه بر سرآغاز همگرایی و ایجاد پیوند در اقتصاد منطقه‌یی، روابط سیاسی، فرهنگی و انسانی را در منطقه ما متحول خواهد ساخت و سبب تعمیق بیش‌تر پیوندهای مختلف میان مردمان این منطقه، مخصوصاً چهار کشور عضو تاپی خواهد شد.
به رونق افتادن چرخه‌های اقتصادی، کاهش فقر، نزدیک شدن به سیاست‌های مشترک در از بین بردن چالش‌های منطقه‌یی و استفاده از فرصت‌های نهفته در همگرایی منطقه‌یی از پیامدها و نتایج این پروژه برای منطقه است.
این خط‌لوله گاز 1814 کیلومتر طول دارد که حدود 816 کیلومتر آن از خاک افغانستان می‌گذرد و قرار است که سالانه از طریق این لوله 33 میلیارد مترمکعب گاز به سه کشور مقصد منتقل شود. هزینه تمدید لوله انتقال گاز تاپی، حدود 7.5 میلیارد دالر می‌باشد و حدود 15 میلیارد دالر دیگر نیز در بخش گاز سرمایه‌گذاری شده است.
تاپی؛ گفتمانی فراتر از پروژه
تاپی تنها یک خط‌لوله برای انتقال گاز نیست؛ بلکه در چارچوب طرح کریدور اقتصادی افغانستان، تلاش صورت می‌گیرد تا لوله گاز، لین برق، خط‌آهن، جاده و فایبر نوری از یک مسیر و در چارچوب یک کریدور اقتصادی واحد عبور نماید. این امر باعث شریک ساختن منابع موجود برای پروژه‌های مختلف و صرفه‌جویی در مصارف و امور مالی می‌شود.
پروژه لین انتقال برق 500 کیلوولت ترکمنستان، افغانستان و پاکستان از عین مسیر تاپی خواهد گذشت. یادداشت تفاهم این پروژه بین رؤسای جمهور ترکمنستان و افغانستان و صدراعظم پاکستان در دسمبر 2015 و بیانیه مشترک وزرای مربوط سه کشور در این زمینه، به‌تازگی امضا شده است. ارزیابی تخنیکی و پلان دیزاین این پروژه در آینده تکمیل خواهد شد. همچنین بخش غربی فایبر نوری حلقوی افغانستان از مسیر تاپی خواهد گذشت. خط‌آهن افغانستان – ترکمنستان نیز در همین روز و همزمان با پروژه تاپی افتتاح می‌شود. این همان خط‌آهنی است که در آینده نزدیک، از طریق بندر ترکمن‌باشی به کشورهای آذربایجان، جورجیا و ترکیه و سپس به اروپا وصل می‌شود و همچنین با استفاده از شبکه خط‌آهن ترکمنستان، به خط‌آهن کشور قزاقستان و سایر کشورهای مشترک‌المنافع متصل می‌گردد. بر اساس پلان انکشافی خط‌آهن افغانستان، این خط‌آهن از یک طرف به ولایت هرات و از طریق قندهار به خط‌آهن پاکستان وصل می‌شود و از سوی دیگر، با اتصال به ولایات بادغیس، فاریاب، بلخ و کندز به شبکه خط‌آهن ازبکستان و تاجکستان متصل می‌گردد.
بنا به آنچه گفته شد، هماهنگی و پلان‌گذاری مشترک بین سکتورهای مربوط از جمله وزارت‌‌های معادن و پترولیم، انرژی و آب، فواید عامه، مخابرات و تکنالوژی معلوماتی و شرکت برشنا در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است.
بنابراین، تاپی، شامل شاخه‌های مختلف خط‌آهن، فایبر نوری و انتقال برق است که موازی با آن به پیش می‌روند و یک شاهراه فوق‌العاده همکاری میان آسیای مرکزی و آسیای جنوبی خواهد بود.
مقامات کشورهای عضو تاپی در مراسم افتتاح این پروژه تأکید کردند که تاپی سرآغاز تحول جدید و جدی در توسعه اجتماعی – اقتصادی و گامی بلند در راستای صلح منطقه‌یی خواهد بود.
تاپی و افغانستان
افغانستان نبض عبور و ستون اصلی اعمار و عبور این پروژه به حساب می‌رود؛ این پروژه از ولایت‌های هرات، فراه، نیمروز، هلمند و قندهار می‌گذرد و سپس به پاکستان و در نهایت به شهر فاضیلکای هند ختم می‌گردد.
این خط‌لوله، از ظرفیت انتقال سالانه 33 بیلیون مترمکعب گاز به افغانستان، پاکستان و هند برخوردار است. هر کشور مقدار مشخصی از این گاز را خریداری می‌کند که سهم افغانستان در ده سال اول 500 میلیون، در ده سال دوم یک بیلیون و در ده سال سوم 1.5 بیلیون مترمکعب می‌باشد.
در طول مسیر خط‌لوله گاز تاپی، 12 پمپ فشار نصب می‌شود که پنج پایه آن به ارزش یک میلیارد دالر، در داخل افغانستان خواهد بود.
انتقال انرژی، افزون بر فواید اقتصادی که برای کشورهای منطقه دارد، در تأمین امنیت نیز مؤثر می‌باشد؛ مسأله‌ای که برای کشورهای منطقه مهم و حیاتی محسوب می‌شود. با عبور خط‌لوله انرژی از خاک افغانستان، به دلیل سود اقتصادی نهفته، تلاش کشورها برای تأمین امنیت خط‌لوله افزایش می‌یابد.
در پایان باید گفت که خط‌لوله گاز تاپی موازی با تثبیت جایگاه و اهمیت اقتصادی و استراتیژیک افغانستان در کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوبی، برای ما فواید زیر را با خود دارد:
•دریافت سالانه حدود 400 میلیون دالر حق‌العبور؛
•ایجاد هزاران فرصت شغلی به شکل مستقیم و غیرمستقیم؛
•ایجاد سب‌استیشن‌های برق؛
•رشد اقتصادی و افزایش قدرت خرید مردم؛
•افزایش عواید حکومت؛
•انکشاف صنایع؛
•و تأمین بخشی از انرژی مورد نیاز کشور (گرمایشی، صنعتی و...).